Nassuaatit
atornissaannullu piareersarnerat
Qallunaat
ilisimasallit ataatsimiititaliaannit piitsuussutsimut nassuiaat
Naatsorsueqqissaartarfimmit atorneqarpoq. Aningaasaatikilliortutullu
inissisimaneq ima nassuiarneqarpoq:
”Innuttaasunut
allanut sanilliullugu innuttaasoq imaluunniit ilaqutariit ajornakusoornerusumik
inuunermi atugaqarnerat,
· taamatullu inissisimaneq
pissakilliornermik pissuteqartoq,
· pingaartumik
aningaasaqarnikkut. Inissisimaffik ataavartoq, inuup imaluunnit ilaqutariit
namminneerlutik allanngortissinnaanngisaat imaluunniit namminneerlutik
allanngortitsisinnaanermut periarfissaat killilik”[1] .”
Aningaasaatikilliortunut
nassuiaat qallunaat piitsuussutsimut killigititaat tunngavigalugu atornissaanut
piareersarneqarpoq. Nassuiaammilli atuineq qallunaat nassuiaataannik
allaaneruvoq Kalaallit Nunaanni misissuinermi nalunaarsuutit
atorneqarsinnaasut, inatsisitigut assigiinngissutsit kiisalu kisitsinerup ajornaatsuunissaa
pissutigalugit.
Kalaallit
Nunaannilu innuttaasunut misissuinermi aningaasaatikilliortutut
naatsorsorneqassangaanni ataani pineqartut inissisimaffigineqartariaqarput:
· Ukiuni tulleriinni pingasuni
isertitat atoriaannaat isertitanut killigititap ataani inissisimanerat.
· Meeqqat atuarfiannit
qaffasinnerusumik piginnaasaqalersitsisussamik ilinniakkamik ingerlatsinnginneq
imaluunniit meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumik piginnaasaqalersitsisussamik
ilinniartumik inersimasumik ilaqutaqannginneq[2].
· Utoqqaat illuanni,
paaqqinnittarfimmi imaluunniit innarluutilinnut angerlarsimaffimmi
najugaqanngineq.
Tunngavilersuutit
ataani itisilerneqarput.
Isertitanut nassuiaat
Aningaasaatikilliortutut
inissisimaneq ukiumut isertitat atoriaannaat tunngavigalungit
aalajangerneqarpoq (isertitat akileraaruseriikkat isumaginninnermilu
nuussinerit ilanngullugit). Piffissami pineqartumi atuisinnaanermut
periarfissanut isertitat atoriaannaat uuttuutigineqarput.
Taamaattoq
isertitat atoriaannaat atusinnaanermut tamakkiisumik periarfissiinngillat.
Pingaartumik inuiaqatigiinni ikinnerusuni nalilersorneqarpoq nammineq
atugassanik aalisarneq piniarnerlu aningaasaqarnermut pingaaruteqartuusut.
Saniatigut pisortat ikiorsiissutinik aaqqissuussaqarput, atuisinnaanermut
pingaaruteqartunik, isertitanullu atoriaannarnut ilanngullugit
naatsorsorneqanngitsunik. Tassani pineqarput ass. Ulluunerani
paaqqinnittarfinni inissaqartitsineq namminerlu angerlarsimaffimmi
ikiorteqarneq, inissiani attartortakkani ineqarnermut tapiissutit assigalungit
isertitani atoriaannarni ilanngullugit naatsorsorneqanngitsut.
Ilaqutariit
aningaasaatikilliortut amerlanertigut Pisortanit ikiorsiissutit pillugit
Inatsisartut peqqussutaat nr. 15, 20. november 2006-imeersoq tunngavigalugu
ikiorserneqartarput. Inatsit malillugu ikiorsiisarnerni pisortani
allaffissornikkut aammalu nalunaarsuinermi periaatsit assigiinngitsut
ilaqutariit akornanni aammalu pisortanit ulluunerani ornittakkanut,
eqqagassalerinermut il.il. atatillugit ilaqutariit ataasiakkaat isertitaannut
nalunaarsorsimasunut sunniuteqarsinnaapput.
Taamatuttaaq
meeqqanut akilersuutit tigusisussap inuuniarneranut sunniuteqarsinnaapput.
Akilersuutinik A-nik tunniussisarneq (akilersuutinut tapit) meeqqap
isertitaanut nalunaarsorneqartanngilaq taamatullu ilaqutariit isertitaannut
kisitsinermi ilaatinneqarani. Akilersuut nalinginnaasoq meeqqamut ataatsimut
ukiumut 12.000 kr.-inik annertussuseqarpoq.
Ilaqutariit, inoqutigiit naligiissitsinerlu
Isertitat
uuttuutinut tulluarsarlugit aningaasartuutinut annerusunut soorlu ineqarnermut
akiliummut, imermut, kallerup inneranut, kiassarnermut, sillimmasiinermut,
nerisassanut il.il. naatsorsorneqarput.
Naatsorsueqqissaartarfik
ilaqutariit kisitsisitigut paasissutissaannik suliaqarnikuuvoq, tassani
inoqutigiit akornanni ilaqutariinnermi qanoq atassuteqarnerit aallaavigalugit
inoqutigiit ilaat ilaqutariinnut arlalinnut immikkoortiterneqarput.
Innuttaasoq
kinaluunniit inunnik nalunaarsuiffimmut ulloq unnuarlu najugaqarfimminik
nalunaarutiginnittussaaavoq. Taamaakkaluartoq innuttaasut najugaqarfinnut
paasissutissat tamakkiisuunatillu kukkuneqajuitsuunngillat.
Ukiup
naanerani pineqartup ilaqutariinnut atassuteqarfigisaanut isertitai
atassuserneqartarput. Ilaqutariinnut naatsorsuinermi piffissaq misissuinerup
inernerinut sunniuteqarsinnaavoq. Assersuutigalungu innuttaasut ukiup
ingerlanerani angerlarsimaffimmiit allamut nuussimasut imaluunniit avissimasut misissuinermi
isertitakitsunut ilanngunneqarsinnaapput, ilaqutariinnermi allanngortoqarnerata
kingunerisaanik, ukiup annerpaartaani pineqartoq ilaqutariinni isertitakkaani
inissisimasimangaluaq.
Isertitat
nalilersornerini ilaqutariit annertussusaat katitigaanerallu aallaavigineqarput
(isertitat naligiissinnerat). Ilaqutariit ataatsimut aningaasaqartuunerat
aammalu angerlarsimaffimmi annertuunik ingerlatsinermi atuinermi
iluaqutissartaqarnera pissutigalugu. Ilaqutariit isertitaat isertitanut
kisitsisitigut paasissutissalerinermi OECD-p malittarisassai malillugit
naligiissinneqarput.
Isertitat
naligiissinnerat ilaqutariit tamakkiisumik isertitaat ilaqutariit
katitigaanerisa uuttuutaannik naleqqussakkamik agguarneqarluni kisinneqarpoq.
Ilaqutariinni inersimasoq siulleq (14-it sinnerlugit ukiulik ) 1-imik
uuttuuteqarpoq. Ilaqutariinni inersimasoqarsimappat allanik, inersimasut allat
tamarmik immikkut 0,5-imik uuttuuteqartinneqartarput meeqqallu tamarmik
immikkut 0,3-mik uuttuuteqartinneqarlutik. Taamaasilluni ilaqutariit immikkut
tamarmik naligiissitsinermut uuttuutaat katillugit kisinneqarput. Ilaqutariit
marlunnik inersimasortallit pingasunillu meerartallit 1+0,5+0,3+0,3+0,3 =
2,4-rimik naligiissitsinermut uuttuuteqarput. Ilaqutariinni isertitat 300.000
kr.-usimappata isertitat naligiissinnerat 300.000 kr./2,4 = 125.000
kr.-usimassapput, inersimasup kisimiittut isertitaanut
sanilliunneqarsinnaalluni.
Isertitanut
killigititaq
Isertitanut
killissarititaq qallunaat misissuineranni inuit isertitaasa atoriaannaat agguaqatigiissinneranni
50 pct.-iannut inissinneqarsimavoq. Agguaqatigiissinnerat tassaavoq isertitat
annertussusiisa qaffasissusaanni qeqqani annertussuseq, affaaniipput
isertitaqarnerusut aammalu affaani isertitakinnersut.
Aningaasaatikilliortutut
taaneqassagaanni ukiuni tulleriini pingasuni isertitanut killissarititaq
ataallugu isertitaqartuusimasariaqarpoq.
Isertitanut
kisitsisitigut paasissutissat malillugit Kalaallit Nunaanni isertitat
naligiinnginnerusumik inissisimapput Danmarkimilu agguaqatigiissillugu
isertitanit aamma appasinnerusumik inissisimallutik. Taamaattumik Kalaallit
Nunaanni isertitanut killigititap isertitat agguaqatigiissinnerisa 50
pct.-iannik annertunerunissaa tunngavilersuutigineqarsinnaavoq. Tamannalu
tunngavigalungu killigititanik marlunnik, isertitat agguaqatigiissinnerini 50
aamma 60 pct.-inik, suliaqartoqarpoq.
Kalaallit
Nunaanni misissuinermi isertitat agguaqatigiissinneri ukiunut ataasiakkaanut
kisinneqarput, allanngorarnerit assigiissaarniarlugit qallunaat misissuineranni
isertitat agguaqatigiissinneri ukiuni pingasukkaani kisinneqarsimasut
akerliannik. Kalaallillu Nunaanni misissuinermi periaaseq tamanna
atoruminarsarlugu toqqarneqarpoq, agguaqatigiissitsinerillu tulleriiaat piffissap
ingerlanerani isertitakitsut amerlassusaannut sunniuteqanngitsutut
nalilerneqarmat.
Takussutissiaq
2.1. misissukkat amerlssuaanni isertitat agguaqatigiissinnerat (isertitat
naligiissinnerat)
|
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
|
kr. |
||||
Ilaqutariit isertitaat atoriaannaat naligiissitat |
141.404 |
149.365 |
150.449 |
150.731 |
156.099 |
Nalunaarut: Ukiuni tulleriinni pingasuni misissuiffiusuni ukiumi kingullermi isertitat agguaqatigiissinnerat atorneqarpoq.
Pisuussutit
Qallunaat misissuineranni
pineqartut 100.000 koruunit sinnerlugit pisuussutillit (2010-minngaanneersut)
piitsutut taaneqanngillat. Massakkuugallartoq Naatsorsueqqissaartarfik
nalunaarsuutinik tulluartunik inuit pisuussutaannut tunngasunik eqqortunik
suliaqarnissamut periarfissaqanngilaq, tunngavigineqartorlu tamanna kalaallinut
misissuinermi ilanngunneqanngilaq. Tunngavilersuutip ilanngunneqannginnera
misissuinerup inernerinut annerusumik malunnaateqannginnera
naatsorsuutigineqarpoq, ilaqutariit ataatsikkut isertitakitsut annertuunillu
pisuussutillit arlaqanngissorineqarmata.
Paaqqinittarfinni
najugallit
Utoqqaat
illuini paaqqinnittarfinni innarluutillillu angerlarsimaffiini najugallit
utoqqalinerni siusinaarlunilu soraarnerussutisiaqartuukkajupput. Inatsimmi
aalajangersagaavoq soraarnerussutisiallit inissiisarfinni najugaqartut
aningaasanik tunngaviusunik pisartagaqassasut, kaasarfimmiunik taallugit,
inissiisarfimmilu najugaqarnermut akiliisassanngitsut.
Taamatuttaaq
inissiisarfinni najugallit naliginnaasumik isertitakitsuupput, nerisaqarnermut
ineqarnermullu akiliisannginnamik. Taamaattumik misissuinermi matumani
aalajangerneqarpoq innuttaasut inissiisarfinni najugallit imaluunniit
misissuinermi piffissaliussap naanerani inissiisarfimmi najugaqarsimasut,
aningaasaatikilliortutut inissisimasutut misissukkat naatsorsuutaannut
ilanngunneqassanngitsut. Taamatuttaaq pineqarput meeqqanut inuusuttunullu
inissiisarfinniittut, 18-it sinnerlugit ukiulinnit inuiaqatigiinnut
ikaarsaarnissamut piareersartunit imaluunniit inissaaleqinermik peqquteqartumik
aamma najugaqarfigineqarsinnaasunik.
Inissiisarfinni
najugallit pisortanit soraarnerussutisiaasa annertussusaat suussusaallu
malillugit kiisalu Naatsorsueqqissaartarfiup Namminersorlutik Oqartussat ulloq
unnuarlu insisiisarfiini najugalinnut nalunaarsuisarfia atorlugu
immikkoortiterneqarput. Meeqqat inissiisarfinniittut meeraapput angajoqqaaminni
najugaqanngitsut taamaattumik misissukkanut aamma ilanngunneqanngillat, ataani
meeqqanut angajoqqaaminni najugaqanngitsunut immikkoortoq takuuk.
Ilinniartut
Meeqqat
atuarfiannit qaffasinnerusumik ilinniakkamik ingerlatsisut imaluunniit meeqqat
atuarfiannit qaffasinnerusumik ilinniakkamik ingerlatsisunik inersimasunik
ilaqutallit aningaasaatikilliortunut misissuinermi ilanngunneqanngillat,
aningaasaatikilliortutut tunngavilersuutinik
naammassinnissimangaluarunilluunniit. Killiliineq tamanna atorneqarpoq,
aningaasaatikilliorneq nammineq toqqakkatut tassani isingineqarmat,
ataavartuunanilu.
Innuttaasoq
ilinniartutut naatsorsuutigineqarpoq pineqartoq piffissap misissuiffiusup
naanerani Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniartunut ilinniakkanik ingerlatsisunut
nalunaarsuiffiani, ISCED-imi qaffasissuseq 3 imaluunniit qaffasinnerusoq
qaangerlugu ilinniakkamik ingerlatsisutut nalunaarsorsimappat.
Meeqqat
pingasut inorlugit ukiullit
Suleriaaseq
malillugu piffissap misissuiffiusup naanerani innuttaasut pingasunik
ukioqalersimanngitsut Kalaallit Nunaanni ukiuni pingasuni najugaqarsimasutut
naatsorsorneqanngillat. Taamaattumik meeqqat pingasunik ukioqalersimanngitsut
aningaasaatikilliortutut naatsorsorneqartarput aatsaat ilaqutariit iluanni
allat aningaasaatikilliortutut tunngavilersuutinik naammassinnissimappata.
Meeqqat
angajoqqaaminni najugaqanngitsut
Meeqqat
minnerpaamik angajoqqaani ataaseq najogaqatiginngippagu, meeraq angajoqqaamini
najugaqanngitsutut naatsorsuutigineqarpoq. Meeqqat angajoqqaaminni
najugaqanngitsut tassaanerupput ilaquttaminni allani najugallit, ilaqutariinni
ilasiaasut, isumaginninnikkut inissiisarfimmiittut imaluunniit kollegieni
najugallit. Meeqqat ilinniartuullutik angerlarsimaffimmi najugaqanngitsut
meeqqallu isumaginninnikkut inissiisarfimmiittut amerlanertigut misissukkani
ilanngunneqartanngillat, qulaani taaneqareersutut ilinniartunut
isumaginninnermilu inissiisarfinni najugalinnut tunngavilersuutit
peqqutigalungit. Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut sinneruttuttaaq
misissuinermi ilaanngillat, Naatsorsueqqissaartarfiup inunnut nalunaarsuiffiani
paasissutissat tingussaasut tunngavigalungit meeqqat pineqartut aningaasaqarnikkut
atungarisaat nalilersorneqarsinnaasorineqanngimmata.
Misissukkat
amerlassuaat
Misissuinermi
matumani siunertat pingarnerpaat ilagaat aningaasaatikilliortut amerlassusaasa
ineriartornerat malinnaaffigissallungu. Aningaasaatikilliortullu amerlassusaannik
naatsorsuinerup saniatigut pingaaruteqarpoq misissukkat amerlassusaannik
toqqaanissaq, tassaasoq misissuinermi aningaasaatikilliortut amerlassusaannut
naleqqiullugu isiginiangassaq, takuuk takussutissiaq 2.2.
Takussutissiaq 2.2. Misissukkat amerlassusaanni ilaatinneqanngitsut pissutaallu
|
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
Ilanngarneqaratik amerlassusaat ................. |
55.847 |
55.860 |
55.877 |
55.992 |
56.081 |
Ukioq naallugu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanngitsut piikkat ..................................... |
1.837 |
2.024 |
1.876 |
1.953 |
1.897 |
Piffissaq misissuiffik tamakkerlugu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanngitsut piikkat ................... |
2.386 |
2.429 |
2.660 |
2.714 |
2.684 |
Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut piikkat... |
1.029 |
1.049 |
1.017 |
986 |
1.042 |
Ilinniartut taakkulu ilaqutaat piikkat ............... |
4.656 |
4.463 |
4.531 |
4.695 |
4.749 |
Timmisartoqarfinni stationinilu najugallit piikkat ....... |
80 |
76 |
70 |
75 |
65 |
Isumaginninnikkut inissiisarfinni najugallit piikkat ..... |
558 |
553 |
559 |
555 |
542 |
Ilaqutariinni isertitaqanngitsuniittut piikkat .......... |
289 |
209 |
190 |
235 |
268 |
Misissukkat amerlassusaat ................... |
45.012 |
45.057 |
44.974 |
44.779 |
44.834 |
Misissukkat
amerlassusaanni pineqartut tamarmik Kalaallit Nunaanni inuit nalunaarsuiffianni
najugaqartutut nalunaarsorsimasut aammalu meeqqat pingasut inorlugit ukiullit
inuunertik tamaat Kalaallit Nunaanni inuit nalunaarsuiffianni
nalunaarsorsimasut tunngavigineqarput. Pineqartut najugaqarnermut
tunngavilersuutinik naammassinnissimanerannut naliliineq 31.decembarimi inunnik
nalunaarsuiffimmi nalunaarsorsimanerannik tunngaveqarpoq. Ukiut marluk
nikinnerini Kalaallit Nunaanniit allamut nuussimasinnaaneri
misissorneqanngillat, imaluunniit innuttaasoq Kalaallit Nunaata avataani
inunngorsimasuunersoq 31.decembarilu tikitsinnagu Kalaallit Nunaannut
nuussimasuunersoq misissorneqarani. Taamaattoq Kalaallit Nunaanni ukioq
naallugu akileraartartuusimanngitsutut nalunaarsorsimasut ilanngunneqanngillat.
Piffissami
misissuiffiusumi innuttaasut Kalaallit Nunaanni najugaqavissuunngitsut
saniatigut piffissap misissuiffiusup naanerani kommunit avataanni najugallit
peerneqarput, innuttaasullu kommunit agguataarneqarnerisa iluiniittut
illoqarfinnili, nunaqarfinni savaateqarfinniluunniit najugalittut
nalunaarsorsimanngitsut aamma peerneqarlutik. Assersuutigalugu stationini
najugallit.
Ilanngullugit
peerneqarput innuttaasut qallunaatut innuttaassuseqanngitsut kiisalu
Savalimmiuni inunngorsimasut isertitaqanngitsutut nalunaarsukkat imaluunniit
piffissap misissuiffiusup ukiuani kingullermi ilaqutariinni isertitaqarsimanngitsut.
Tamanna misissorneqarpoq innuttaasut Kalaallit Nunaanniit allamut nuussimasut
immikkoortinniarlugit, inunnilli nalunaarsuiffimmi nalunarsuutit
kingusinaarsimanerannik peqquteqartumik suli nalunaarsorsimasutut
allaqqasinnaasut.
Kiisalu
piffissap misissuiffiusup naanerani ilinniartunut, isumaginninnikkut
inissiisarfinni najugalinnut meeqqanullu angajoqqaaminni najugaqanngitsunut
tunngavilersuutit qulaani taaneqartut malillugit pineqartut killiffissiorlugit
piiarneqarput.
[1] Piitsuussutsimut ilisimasallit ataatsimiititaliaat,
2013. Qallunaat piitsuussutsimut
killigititaat – misissuinerit
naatsorsuinermilu periaatsinut
siunnersuutit, qupperneq 7
[2] Ilaqutariit pillugit nassuiaammut Naatsorsueqqissaartarfiup saqqummersitaa ”2019-imi innuttaasut” innersuussutigineqarpoq